NOS Salaris grafiek: review en tips

Deze grafiek zag ik gisteren en vandaag overal op social media en in mijn app groepen verschijnen. Wat is er aan de hand dat hij zo veel aandacht krijgt. Waarschijnlijk een combinatie van een gevoelig onderwerp en een paar flinke missers in het ontwerp. 

Klein beetje achtergrond, deze grafiek werd getoond in het achtuurjournaal in het kader van de discussie over de loonsverhoging van zorg medewerkers. De uitzending trok 2 miljoen kijkers, en die begrepen er niets van. Heb jij de uitzending gemist, hier kun je hem nog een keer bekijken, de grafiek is zichtbaar vanaf 6.03.

Verder naar beneden probeer ik uit te leggen wat er mis is met de grafiek en geef ik een aantal designtips voor grafiekenmakers. 

Waarom zoveel kritiek

Wat is er mis met deze grafiek dat hij zoveel kritiek krijgt? Waarschijnlijk een combinatie van een gevoelig onderwerp en een flink aantal onhandige design keuzes, waardoor de lezers in verwarring raken. De irritatie over die verwarring zorgt er voor dat mensen gaan mopperen over de grafiek. 

Van ... tot

Kijken we naar de waardes in de labels, dan zien we twee waardes per beroep. In de grafiek zien we er maar één. Dit zorgt voor nog meer verwarring van de lezer. De oplossing is simpel. Laat of maar 1 waarde zien in de tabel, of toon dubbele waardes in de grafiek.

Gelijke waardes, andere hoogtes

Als je naar de grafiek kijkt zie je dat alle drie de kolommen (stapels munten) een andere hoogte hebben. Kijk je daarna naar de waardes die er staan, en dan gaat het mis. Bij elke staaf staan twee waardes. De laagste waarde (2.600) is voor alle drie gelijk, die zal het dan niet zijn, dan is het dus de hoogste waarde. Maar dan zie je dat de waardes van de zorg en het onderwijs (links en rechts) ook daar gelijk zijn. Beeld en tekst geven tegenstrijdige informatie. Dat kan natuurlijk niet juist zijn. Je brein begin weerstand te krijgen voor deze informatie.

Het gebruik van 3D, misschien mooi, maar zeker verwarrend

Het 3D effect wat gebruikt is in de grafiek is misschien mooi, maar het werkt verwarrend. Het menselijk brein heeft het moeilijk om de informatie te verwerken. De stapels munten zien er drie dimensionaal uit, en het wit/blauwe kleurverloop versterkt dat. 

Designtip voor grafiekenmakers: 
 Natuurlijk moet een grafiek er mooi uit zien, maar als je daarmee de leesbaarheid verslechterd, heb je een verkeerde keus gemaakt. Het gebruik van 3D heeft helaas dat effect. 

Deze en meer designtips, staan op de grafiekenposter van dePerfecteGrafiek en Chart.Guide. Deze poster is zowel in het Nederlands als Engels gratis als PDF te downloaden

Beeld diagram

Laten we de waarden van de grafiek voor nu negeren en kijken naar de grafiek zelf en het design er van.
De grafiek die hier gebruikt is, heet een beeld diagram. In een beeld diagram wordt een beeld gebruikt om een aantal eenheden te vertegenwoordigen. Visueel aantrekkelijk en verhalend. Daarmee zeer geschikt voor in de media. 

Belangrijk bij een beeld diagram is dat je de eenheden eenvoudig kunt tellen zodat je ze kunt vergelijken. Helaas staan er in dit geval tekstblokken met waardes in de weg, waardoor vergelijken onmogelijk wordt. Nog meer onzekerheid voor je brein.

Meten is weten

Alle onzekerheid aan de kant. Meten is weten. Om enig idee te krijgen bij de hoeveel munten er in een staaf zitten, heb ik een screenshot van de uitzending gemaakt om de stapels na te kunnen meten.  De screenshot heb ik in PowerPoint gezet, en daar voorzien van gele meetblokjes. 

Op de bovenste munten en op de hele stapels zette ik meetblokjes. Het bovenste muntje is in alle drie de gevallen 3 mm. De middelste stapel is in zijn geheel 31 mm. Deze is bij benadering dus 31/3=10 muntjes hoog. De rechter is 65 mm en bij benadering dus 65/3= 22 munten hoog. 

Maar… zet ik in de rechterstapel op elke muntje een apart blokje, dan ontdek ik dat de rechter stapel niet 22 maar ongeveer 16 blokjes hoog is, zoals je hier rechts ziet. 

De munten binnen 1 stapel blijken niet allemaal even hoog. Dat maakt het vergelijken nog lastiger. 

Designtip voor grafiekenmakers:

In mijn meetexperiment hier rechts zie je nog een extra truuk die de maker van het origineel had kunnen toepassen om de grafiek beter leesbaar te maken. Het menselijk oog kan geen grote stapels tellen, Geef elk vijfde element een aparte kleur. 

Oops foutje

De storm van kritiek is ook de NOS niet ontgaan en in een reactie op twitter laat men weten dat er een fout gemaakt is. 

Dat de verhoudingen in de grafiek inderdaad niet kloppen. 


Foto ANP

Gelukkig, de foutieve weergave is geen gevolg van bewuste misleiding, maar van een fout. Echter de uitleg van de fout maakt het eigenlijk alleen maar erger: “Kort voor de uitzending werd een fout ontdekt. Daarop konden we de cijfers nog aanpassen, maar de grafische weergave helaas niet meer. Op onze website staan de juiste cijfers in een tabel“. 

Met andere woorden, de grafiek is in dit geval een nietszeggende afbeelding. Het had net zo goed, of misschien zelfs beter, een plaatje van een loonstrookje kunnen zijn. Met daarbij dan de tabel die ze op de website hebben staan. Dan was er veel minder verwarring geweest. In mijn ogen laat de NOS hiermee zien dat ze onvoldoende kennis hebben van hoe de lezer informatie in een grafiek in zijn hoofd verwerkt. 

Hoe ik het zou doen

Kritiek leveren kan natuurlijk niet zonder zelf een alternatief te maken. De grafiek die je hieronder ziet, heb ik binnen 11.37 minuten in Excel gemaakt en zou prima in het journaal gebruikt kunnen worden in hetzelfde item. Wil je weten hoe ik deze grafiek in Excel gemaakt heb, bekijk het in deze video

De oplettende kijker ziet dat in mijn makeover het minimum salaris voor een leraar basisonderwijs 2700 euro is, waar in het origineel 2600 staat.

Dit is geen typfout van mij, maar een bijzondere afronding van de NOS. Volgens hun eigen bron is de originele waarde 2680. Rond je dat af op een honderdtal, dan is dat 2700 en geen 2600.